مردم واری یا مردم داری در معماری به معنای رعايت تناسب ميان اندام های ساختمانی با اندام های انسان و توجه به نيازهای او در كار ساختمان سازی است و در ایران بیش از هر جای دیگر این اصل مورد توجه بوده است.

زمانی كه نظر معمار كار آزموده ايرانی را درباره شيوه های كهن معماری جويا شويد، خواهد گفت :كار ( بنا – ساختمان ) بايد مردم وار باشد؛ يعنی هر جانداری، هر پرنده ای و هر آفريده زنده ای، لانه و آشيانه خود را به اندازه خود و درخور نياز خويش مي سازد ؛ چرا ما مردم خانه هايی می سازيم كه بيرون از اندازه ما است؟ نه پهنايش به بستر ما می خورد نه افرازش به بالای ما می آيد.

معمار ايرانی افراز درگاه را به اندازه بالای مردم می گرفت و روزن و روشندان را چنان می آراسته كه فروغ خورشيد و پرتو ماه را به اندازه دلخواه به درون سرای آورد. باید توجه داشت آرایش معماری نیز همواره به دست زندگی بوده و در هر زمان روش زندگی بوده که برنامه ریزی کار معماری را پی ریخته است. عوامل بسیاری چون پیمون و تناسبات، درون گرایی، تزئینات، مذهب، الگوگیری از طبیعت پیرامون در مردم وار نمودن بنا دخیل هستند .

معمار ایرانی در تمامی موارد گفته شده زیبایی را در نهایت کمال خود به نمایش گذارده است. او به تمامی نیازهای انسانی توجه نموده و در پاسخ دهی مناسب به آنها برآمده است. برای متناسب کردن مقیاس بناها از تزئیناتی چون کاربندی استفاده نموده که هم زیبایی بی نظیری را ارائه میدهد و هم نمادی از پرواز روح می باشد . مردم‌واری در اندام (فضا) های ساختمان و اجزا آن چنین نمایان می شود که برای نمونه اتاق سه دری که بیشتر برای خوابیدن به کار می رود ، به اندازه ای است که نیاز یک خانواده را براورده کند. اجزایی چون در و پنجره،تاقچه، رف و نیز پستویی که برای انبار رختخواب بکار می رفته اندازه هایی مناست داشتند.

پهنای اتاق خواب به اندازه یک بستر بوده و افراز تاقچه و رف به اندازه ای است که نشسته و ایستاده به آسانی در دسترس باشد. برای جلوگیری گرما به درون، از ارسی بهره می بردند یا دیوار آسمانه(سقف) را دو پوسته می ساختند تا لایه پنام (عایق) جلوگیر گرما باشد. انسان، امروزه تعلق خود را به مکان ها از دست داده، معماران این عصر ازسویی به قرابت و خاص بودن معماری خود اندیشیده و از سویی به دنبال تایید و تضمین معماری غرب هستند. این امر فرهنگ و اصالت انسان ایرانی را زیر سوال برده و به فراموش شدن تمامیت انسان می انجامد.

بدین منظور با شناخت عوامل مردم واری در گذشته و تطبیق آنها با شرایط و تکنولوژی روز میتوان اصالت ایرانی را زنده ساخت . راهکارهایی چون استفاده از تناسبات انسانی، توجه به عوامل فرهنگ منطقه ای، بهره از طبیعت، نور و رنگ می تواند در حل بحران کمک نماید.

منابع:

سبک شناسی معماری ایرانی – محمد کریم پیرنیا

آشنایی با معماری اسلامی ایران : ساختمانهای درون شهری و برون شهری ، تدوین غلامحسین معماریان ، تهران ۱۳۷۱

محمد سیمری

کارشناسی ارشد معماری داخلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب

گروه تحریریه هنر و معماری آبگینه